Op 9 september staan we overal ter wereld stil bij FASD (fetal alcohol spectrum disorder). In België komt FASD voor bij één of twee op duizend geboorten. Hoewel het moeilijk is om de exacte effecten te voorspellen, zijn de gevolgen voor de foetus talrijk. De beste voorzorgsmaatregel is om nog voor de zwangerschap te stoppen met alcohol. Dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan. Gelukkig bestaat er hulp voor (aanstaande) mama’s. Zo is de aan FASD gewijde organisatie Centre Ressources TSAF, op het eiland Réunion, met een preventiecampagne gestart om getroffen gezinnen en kinderen in kaart te brengen en ze beter te begrijpen en te begeleiden.
Als een zwangere vrouw ook maar een kleine hoeveelheid alcohol drinkt, is er al een risico dat de baby een afwijking ontwikkelt en onomkeerbare schade oploopt. Deskundigen noemen dat prenatale alcoholblootstelling. Vrouwen met een kinderwens krijgen het advies om helemaal geen alcohol meer te drinken zodra ze weten dat ze zwanger zijn. Alcoholconsumptie tijdens de zwangerschap veroorzaakt immers stoornissen, die onder de naam FASD (fetal alcohol spectrum disorder) worden gegroepeerd. We spreken van FAS (foetaal-alcoholsyndroom) bij fysieke, geestelijke of gedragsafwijkingen of permanente hersenletsels. In dit artikel gaan we dieper in op de preventiemaatregelen en de risico’s van alcoholconsumptie door de mama voor de baby. Verder bespreken we de preventiecampagne van het Centre Ressources TSAF en het dossier rond perinatale geestelijke gezondheid op Born in Brussels dat momenteel wordt ontwikkeld.
30% van de niet-zwangere vrouwen drinkt alcohol. En zodra ze zwanger worden, stopt de helft helemaal: “Die andere helft zijn de vrouwen op wie we ons moeten richten om dit syndroom te voorkomen. Als gezondheidsprofessional is het onze plicht om informatie te geven over dat onderwerp.” Dat verklaarde dokter Samartzi, hoofd van de dienst gynaecologie en verloskunde van het Jolimontziekenhuis in La Louvière en het ziekenhuis van Nijvel, aan de RTBF-nieuwsdienst.
Preventiecampagne op het eiland Réunion
“Deze preventiecampagne is niet alleen bedoeld voor toekomstige ouders en hun omgeving, maar wil zoveel mogelijk mensen informeren. Iedereen kan immers helpen die vermijdbare handicaps te voorkomen.” De campagne wordt dan ook via verschillende kanalen gevoerd. Denk aan posters in de buurt van middelbare scholen en op de achterkant van bussen, een radioreclame die een hele week lang wordt uitgezonden, een preventiestand en het project Un cerveau, ça se construit sans alcool (je wordt niet slimmer van alcohol). Dat project loopt op verschillende middelbare scholen op het eiland om tieners bewust te maken van de risico’s van alcohol drinken voor de leeftijd van 25 jaar.
Dit zijn de vijf belangrijkste boodschappen van de campagne:
- Vóór de zwangerschap: geen druppel alcohol voor beide ouders. Alcohol beschadigt spermatozoa en tast op die manier de gezondheid van de ongeboren baby aan.
- Tijdens de zwangerschap: geen alcohol voor de mama. Geheelonthouding is de enige manier om de baby te beschermen.
- Alle soorten alcohol zijn gevaarlijk. Een standaardglas wijn, bier of champagne bevat immers evenveel alcohol als een standaardhoeveelheid rum.
- Tijdens de borstvoeding: geen alcohol voor de mama. Alcohol wordt doorgegeven via de moedermelk en beschadigt de hersenen van de baby.
- Iedereen die jonger is dan 25 jaar moet voorzichtig omspringen met alcohol, want die kan de cognitieve ontwikkeling verstoren.
Dossier perinatale geestelijke gezondheid
Born in Brussels werkt momenteel aan een dossier rond perinatale geestelijke gezondheid. Dat dossier is geschreven in samenwerking met Bru-Stars, een netwerk voor geestelijke gezondheid voor kinderen en jongeren, dat werd ontwikkeld als onderdeel van het nieuwe beleid voor geestelijke gezondheid. Het doel is om perinatalezorgprofessionals, (aanstaande) ouders en vooral mogelijk kwetsbare vrouwen wegwijs te maken in het dienstenaanbod in Brussel. Het dossier is thematisch onderverdeeld en behandelt verslavingen, partnergeweld, het overlijden van een baby, de diverse professionals en aan wie je je vragen kan stellen. Het bevat bovendien een overzicht van actoren in de perinatale geestelijke gezondheidszorg in Brussel en een pagina over de risico’s van alcoholgebruik tijdens de zwangerschap.
→ Raadpleeg hier het dossier rond perinatale geestelijke gezondheid
Wat zijn de risico’s voor de baby?
Baby’s die tijdens de zwangerschap aan alcohol worden blootgesteld, kunnen allerlei stoornissen ontwikkelen: een groeiachterstand, misvormingen, schade aan het zenuwstelsel of hartritme-, ademhalings-, spijsverterings- en slaapstoornissen. Deskundigen noemen dat prenatale alcoholblootstelling, wat foetale vergiftiging is door alcoholconsumptie tijdens de zwangerschap. Prenatale alcoholblootstelling kan op allerlei manieren levenslange schade veroorzaken aan het zich ontwikkelende lichaam van een baby:
- intelligentie- en leerproblemen;
- zintuiglijke stoornissen (gezichtsvermogen, abnormaal hoge pijntolerantie, dyslexie, doofheid, enz.);
- gedragsproblemen (slaapstoornissen, syndroom van Gilles de la Tourette, nachtangst, autistische kenmerken, impulsiviteit, geestelijke aandoeningen, depressie, geweld, enz.);
- lichamelijke problemen (laag geboortegewicht, klein hoofd, misvormd gezicht, misvormde mond, groeiachterstand, kleine gestalte, bot-, gewrichts- en spierproblemen, misvormingen aan de geslachtsorganen en het hart, enz.).
“In 80% van de gevallen zijn de foetussen kleiner en wegen ze minder, wat ook geldt voor hun organen. Alcohol kan ook giftig zijn voor de neuronen, die daardoor niet goed migreren. Daardoor is er naast groeiachterstand ook een aanzienlijke impact op de neurologische ontwikkeling. Bij die kinderen zien we problemen met de motoriek of spiertonus of merken we dat ze trager leren”, vervolgt dokter. Samartzi.
Voorkomen is beter dan genezen
Al vanaf de eerste weken van de zwangerschap houdt alcoholconsumptie risico’s in. Alcoholconsumptie door aanstaande moeders maakt de foetus bovendien zelf afhankelijk. De baby zal dus vanaf zijn geboorte moeten beginnen afkicken. Dat is niet bepaald een warm welkom in deze wereld. Om FAS te voorkomen, wordt sterk aangeraden om zo snel mogelijk, zowel voor als tijdens de conceptie, te stoppen met alcohol. Net als roken is drinken een verslaving waarmee je moeilijk van de ene op de andere dag kan stoppen. Daarom wordt er aanbevolen om geleidelijk te verminderen, wat de normale ontwikkeling van je baby zal bevorderen.
Als het gif zich eenmaal in het lichaam bevindt, is het te laat. Het is dus erg belangrijk dat zoveel mogelijk mensen dat weten. “Het is de belangrijkste vermijdbare oorzaak van intellectuele beperkingen. Laat het ons dus voorkomen, het vraagt maar negen maanden inspanning. Je wil er toch alles aan doen om ervoor te zorgen dat je kind zich goed ontwikkelt”, besluit dokter Samartzi.
Bij wie kan ik terecht?
Een kind krijgen is voor sommige mensen een dubbele uitdaging. Ten eerste is het ouderschap geen aangeboren vaardigheid. Daarnaast moeten sommigen hun verslaving zien te beteugelen. Bovendien kan een zwangerschap ongepland zijn of laat aan het licht komen. Het is dan ook cruciaal om goed geïnformeerd te zijn en te kunnen rekenen op begripvolle steun en multidisciplinaire begeleiding. Hoe eerder professionele ondersteuning wordt geboden, hoe sneller de (aanstaande) mama zal kunnen groeien in haar rol en haar alcoholconsumptie verminderen of zelfs stopzetten. De gezondheid van het ongeboren kind hangt af van die bewustwording en de hulp die de mama krijgt. Daarom moeten professionals hulp bieden en bijdragen tot een sfeer van vertrouwen en wederzijds respect. Niet alleen het medische beroepsgeheim maar vooral een niet-oordelende houding liggen mee aan de basis. Sommige mama’s nemen hun toevlucht tot alcohol om te ontspannen. Er zijn echter andere, gezonde manieren om stress te verlichten: een sport beoefenen zoals wandelen, even neerliggen of een dutje doen, een bad nemen, naar muziek luisteren of een boek lezen.