Op 9 september staan we overal ter wereld stil bij FASD (fetal alcohol spectrum disorder). In België komt FASD voor bij één of twee op duizend geboorten. Hoewel het moeilijk is om de exacte effecten te voorspellen, zijn de gevolgen voor de foetus talrijk. De beste voorzorgsmaatregel is om nog voor de zwangerschap te stoppen met alcohol. Dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan. Gelukkig bestaat er hulp voor (aanstaande) mama’s. Zo is de aan FASD gewijde organisatie Centre Ressources TSAF, op het eiland Réunion, met een preventiecampagne gestart om getroffen gezinnen en kinderen in kaart te brengen en ze beter te begrijpen en te begeleiden.

Als een zwangere vrouw ook maar een kleine hoeveelheid alcohol drinkt, is er al een risico dat de baby een afwijking ontwikkelt en onomkeerbare schade oploopt. Deskundigen noemen dat prenatale alcoholblootstelling. Vrouwen met een kinderwens krijgen het advies om helemaal geen alcohol meer te drinken zodra ze weten dat ze zwanger zijn. Alcoholconsumptie tijdens de zwangerschap veroorzaakt immers stoornissen, die onder de naam FASD (fetal alcohol spectrum disorder) worden gegroepeerd. We spreken van FAS (foetaal-alcoholsyndroom) bij fysieke, geestelijke of gedragsafwijkingen of permanente hersenletsels. In dit artikel gaan we dieper in op de preventiemaatregelen en de risico’s van alcoholconsumptie door de mama voor de baby. Verder bespreken we de preventiecampagne van het Centre Ressources TSAF en het dossier rond perinatale geestelijke gezondheid op Born in Brussels dat momenteel wordt ontwikkeld.

30% van de niet-zwangere vrouwen drinkt alcohol. En zodra ze zwanger worden, stopt de helft helemaal: “Die andere helft zijn de vrouwen op wie we ons moeten richten om dit syndroom te voorkomen. Als gezondheidsprofessional is het onze plicht om informatie te geven over dat onderwerp.” Dat verklaarde dokter Samartzi, hoofd van de dienst gynaecologie en verloskunde van het Jolimontziekenhuis in La Louvière en het ziekenhuis van Nijvel, aan de RTBF-nieuwsdienst.

Preventiecampagne op het eiland Réunion

“Deze preventiecampagne is niet alleen bedoeld voor toekomstige ouders en hun omgeving, maar wil zoveel mogelijk mensen informeren. Iedereen kan immers helpen die vermijdbare handicaps te voorkomen.” De campagne wordt dan ook via verschillende kanalen gevoerd. Denk aan posters in de buurt van middelbare scholen en op de achterkant van bussen, een radioreclame die een hele week lang wordt uitgezonden, een preventiestand en het project Un cerveau, ça se construit sans alcool (je wordt niet slimmer van alcohol). Dat project loopt op verschillende middelbare scholen op het eiland om tieners bewust te maken van de risico’s van alcohol drinken voor de leeftijd van 25 jaar.

Dit zijn de vijf belangrijkste boodschappen van de campagne:

• Vóór de zwangerschap: geen druppel alcohol voor beide ouders. Alcohol beschadigt spermatozoa en tast op die manier de gezondheid van de ongeboren baby aan.
• Tijdens de zwangerschap: geen alcohol voor de mama. Geheelonthouding is de enige manier om de baby te beschermen.
• Alle soorten alcohol zijn gevaarlijk. Een standaardglas wijn, bier of champagne bevat immers evenveel alcohol als een standaardhoeveelheid rum.
• Tijdens de borstvoeding: geen alcohol voor de mama. Alcohol wordt doorgegeven via de moedermelk en beschadigt de hersenen van de baby.
• Iedereen die jonger is dan 25 jaar moet voorzichtig omspringen met alcohol, want die kan de cognitieve ontwikkeling verstoren.

Dossier perinatale geestelijke gezondheid

Born in Brussels werkt momenteel aan een dossier rond perinatale geestelijke gezondheid. Dat dossier is geschreven in samenwerking met Bru-Stars, een netwerk voor geestelijke gezondheid voor kinderen en jongeren, dat werd ontwikkeld als onderdeel van het nieuwe beleid voor geestelijke gezondheid. Het doel is om perinatalezorgprofessionals, (aanstaande) ouders en vooral mogelijk kwetsbare vrouwen wegwijs te maken in het dienstenaanbod in Brussel. Het dossier is thematisch onderverdeeld en behandelt verslavingen, partnergeweld, het overlijden van een baby, de diverse professionals en aan wie je je vragen kan stellen. Het bevat bovendien een overzicht van actoren in de perinatale geestelijke gezondheidszorg in Brussel en een pagina over de risico’s van alcoholgebruik tijdens de zwangerschap.

→ Raadpleeg hier het dossier rond perinatale geestelijke gezondheid

Wat zijn de risico’s voor de baby?

Baby’s die tijdens de zwangerschap aan alcohol worden blootgesteld, kunnen allerlei stoornissen ontwikkelen: een groeiachterstand, misvormingen, schade aan het zenuwstelsel of hartritme-, ademhalings-, spijsverterings- en slaapstoornissen. Deskundigen noemen dat prenatale alcoholblootstelling, wat foetale vergiftiging is door alcoholconsumptie tijdens de zwangerschap. Prenatale alcoholblootstelling kan op allerlei manieren levenslange schade veroorzaken aan het zich ontwikkelende lichaam van een baby:

• intelligentie- en leerproblemen;
• zintuiglijke stoornissen (gezichtsvermogen, abnormaal hoge pijntolerantie, dyslexie, doofheid, enz.);
• gedragsproblemen (slaapstoornissen, syndroom van Gilles de la Tourette, nachtangst, autistische kenmerken, impulsiviteit, geestelijke aandoeningen, depressie, geweld, enz.);
• lichamelijke problemen (laag geboortegewicht, klein hoofd, misvormd gezicht, misvormde mond, groeiachterstand, kleine gestalte, bot-, gewrichts- en spierproblemen, misvormingen aan de geslachtsorganen en het hart, enz.).

“In 80% van de gevallen zijn de foetussen kleiner en wegen ze minder, wat ook geldt voor hun organen. Alcohol kan ook giftig zijn voor de neuronen, die daardoor niet goed migreren. Daardoor is er naast groeiachterstand ook een aanzienlijke impact op de neurologische ontwikkeling. Bij die kinderen zien we problemen met de motoriek of spiertonus of merken we dat ze trager leren”, vervolgt dokter. Samartzi.

Voorkomen is beter dan genezen

Al vanaf de eerste weken van de zwangerschap houdt alcoholconsumptie risico’s in. Alcoholconsumptie door aanstaande moeders maakt de foetus bovendien zelf afhankelijk. De baby zal dus vanaf zijn geboorte moeten beginnen afkicken. Dat is niet bepaald een warm welkom in deze wereld. Om FAS te voorkomen, wordt sterk aangeraden om zo snel mogelijk, zowel voor als tijdens de conceptie, te stoppen met alcohol. Net als roken is drinken een verslaving waarmee je moeilijk van de ene op de andere dag kan stoppen. Daarom wordt er aanbevolen om geleidelijk te verminderen, wat de normale ontwikkeling van je baby zal bevorderen.

Als het gif zich eenmaal in het lichaam bevindt, is het te laat. Het is dus erg belangrijk dat zoveel mogelijk mensen dat weten. “Het is de belangrijkste vermijdbare oorzaak van intellectuele beperkingen. Laat het ons dus voorkomen, het vraagt maar negen maanden inspanning. Je wil er toch alles aan doen om ervoor te zorgen dat je kind zich goed ontwikkelt”, besluit dokter Samartzi.

Bij wie kan ik terecht?

Een kind krijgen is voor sommige mensen een dubbele uitdaging. Ten eerste is het ouderschap geen aangeboren vaardigheid. Daarnaast moeten sommigen hun verslaving zien te beteugelen. Bovendien kan een zwangerschap ongepland zijn of laat aan het licht komen. Het is dan ook cruciaal om goed geïnformeerd te zijn en te kunnen rekenen op begripvolle steun en multidisciplinaire begeleiding. Hoe eerder professionele ondersteuning wordt geboden, hoe sneller de (aanstaande) mama zal kunnen groeien in haar rol en haar alcoholconsumptie verminderen of zelfs stopzetten. De gezondheid van het ongeboren kind hangt af van die bewustwording en de hulp die de mama krijgt. Daarom moeten professionals hulp bieden en bijdragen tot een sfeer van vertrouwen en wederzijds respect. Niet alleen het medische beroepsgeheim maar vooral een niet-oordelende houding liggen mee aan de basis. Sommige mama’s nemen hun toevlucht tot alcohol om te ontspannen. Er zijn echter andere, gezonde manieren om stress te verlichten: een sport beoefenen zoals wandelen, even neerliggen of een dutje doen, een bad nemen, naar muziek luisteren of een boek lezen.

→ Ik zoek psychologische hulp

De gloednieuwe AI-tool T’easy is ontwikkeld door het centrum voor reproductieve geneeskunde van het UZ Brussel en Robovision Healthcare, en helpt zaadcellen in sperma op te sporen. Voorlopig wordt die enkel gebruikt in het kader van onderzoek, maar in de toekomst zullen we er ongetwijfeld meer over horen.

Volgens onderzoekscentrum en Belgisch instituut voor gezondheid Sciensano lijdt 4% van de kinderen en 7% van de jongeren aan obesitas. Om het evenwicht te herstellen heeft het RIZIV een geïntegreerd en multidisciplinair gezondheidszorgsysteem opgezet. Dat heeft als doelstelling kinderen of jonge patiënten te helpen een evenwichtig voedingspatroon terug te vinden en hun gezondheid zelf in han­den te nemen.

Het Rijksinstituut voor ziekte- en invaliditeitsverzekering (RIZIV) biedt zorgtrajecten aan om kinderen te helpen zich goed te voelen over zichzelf en hun lichaam. Alleen het remgeld moet worden betaald. In het licht van de groeiende zorgvraag is het belangrijk om gevallen van anorexia nervosa, binge eating disorder of boulimia nervosa vroeg op te sporen, zodat artsen, diëtisten en psychologen multidisciplinaire zorg kunnen bieden.

De eerste stap is erover praten met een arts

De eerste tekenen moeten worden opgemerkt om te kunnen voorkomen dat de gezondheidstoestand van een kind verslechtert. Dat kunnen de ouders zijn, maar ook een huisarts of andere gezondheidsprofessional kan aan de alarmbel trekken. Vervolgens kunnen artsen advies geven over de meest geschikte zorg naargelang de situatie van de jongere, een gezondheidscheck-up uitvoeren of doorverwijzen naar specialisten zoals diëtisten of andere zorgverleners. Daarnaast kan de huisarts of kinderarts zo nodig een zorgtraject opstarten, met toestemming van de jongere zelf of zijn of haar verantwoordelijke als de jongere nog geen achttien is.

Zorgtrajecten op maat

Op de website van het RIZIV staat dat de zorgtrajecten gebaseerd zijn op een multidisciplinaire aanpak en geïntegreerde zorg, waarbij elke patiënt die zorg nodig heeft op het gebied van gezonde voeding en diëtetiek kan rekenen op een divers team van gespecialiseerde professionals (artsen, diëtisten, psychologen, enz.). Jonge patiënten worden individueel behandeld en de zorg wordt in overleg met andere specialisten op hun specifieke situatie afgestemd. Dit zijn de verschillende zorgtrajecten:

• Jongeren tot en met 23 jaar met een eetstoornis
• Pediatrische eetstoornissen bij kinderen tot en met 12 jaar die niet in staat zijn om via de mond te eten
• Obesitas bij kinderen en jongeren van 2 tot en met 17 jaar die in een gespecialiseerd centrum (PMOC) worden behandeld
• Diabetes type 2 in het beginstadium: opstarttraject
• Vergevorderde diabetes type 2:zorgtraject

→ Meer informatie: website van het RIZIV of ovcomeddir@riziv-inami.fgov.be

Symposium over voeding en gezondheid

De FOD Volksgezondheid organiseert een symposium over het terugdringen van obesitas en ziekten die verband houden met voeding in België. Het is bedoeld voor gezondheidszorgprofessionals en biedt actoren de gelegenheid om beste praktijken uit te wisselen, deel te nemen aan panelgesprekken en te netwerken om samen strategieën voor een betere gezondheidszorg te bedenken.

→ Praktische informatie: 

Wanneer? Woensdag 10 september 2025 van 8.30 tot 16.45 uur
Waar? Résidence Palace, Brussel
Moderator: Sofie Dumont, Lady Chef. Met exclusieve gast Anna Taylor (The Food Foundation, UK) en in aanwezigheid van Hare Majesteit de Koningin.
Schrijf je in vóór 20 augustus via het inschrijvingsformulier.

In zaal 68 van het UKZKF vind je voortaan de nieuwe baby-eenheid. Die is speciaal ontwikkeld voor baby’s van 0 tot 2 jaar, die meestal in het ziekenhuis worden opgenomen voor acute, chronische of postoperatieve aandoeningen. Daar krijgen ze geavanceerde multidisciplinaire zorg, waarbij hun ouders een centrale rol spelen.

Baby’s hebben baat bij gespecialiseerde opvolging, vooral als ze zeer prematuur zijn, pediatrische palliatieve zorg nodig hebben of misvormingen of ontwikkelingsachterstanden vertonen. De samenwerking met de andere ziekenhuisdiensten garandeert de continuïteit van het zorgtraject, en zorgt ervoor dat het wordt uitgestippeld vanuit een co-creatieoogpunt. “Het onthaal van families staat centraal in onze zorgvisie”, benadrukt het UKZKF.

“Onze teams werken dagelijks samen met alle specialisten van het UKZKF om een multidimensionale aanpak te garanderen, afgestemd op de medische, nutritionele, psychologische en sociale noden van elk kind. Na de hospitalisatie zorgt de baby-eenheid ook voor de verdere opvolging van de patiënten en helpt ze ouders bij het plannen van ambulante afspraken in het ziekenhuis”, vervolgt het UKZKF.

 Ouders ondersteunen en betrekken

De eenheid organiseert een aantal preventieve acties om de ouder(s) te begeleiden in hun (nieuwe) rol:

• ouders opleiden: eerste zorgen (dragen, hygiëne en voeding), postoperatieve zorgen (schisis), aangepaste voeding bij voedselaversie of voedingsproblemen;
• borstvoeding ondersteunen, met de hulp van een lactatiekundige;
• het ouderschap ondersteunen: postnatale depressie opsporen, mishandeling voorkomen in samenwerking met SOS Enfants. Een psychologe en een diëtiste komen regelmatig langs op alle kamers;
• systematisch preventief opvolgen: groeiachterstand (lengte/gewicht), vaccinatie-achterstand en ontwikkelingsstoornissen opsporen.

“Hechting is een pijler van de ontwikkeling op deze leeftijd. Die mag niet op pauze worden gezet door een ziekenhuisopname”, zegt dr. Nathalie Genis, de kinderarts die verantwoordelijk is voor de eenheid.

Gezinnen een centrale rol geven

Elk detail is zo bedacht om een gezinsvriendelijke omgeving te creëren. De eenheid heeft uitsluitend eenpersoonskamers die allemaal zijn uitgerust met een bed voor een van de ouders. Zo kunnen ouders en hun kinderen er de klok rond samen verblijven en blijft de hechting behouden. Er is zelfs een kitchenette en een speelruimte waar opvoeders en clowns de kinderen komen opvrolijken. Bovendien kan de Robert Duboisschool, die verbonden is aan het UKZKF, educatieve en psychologische begeleiding bieden bij langdurige ziekenhuisopnames. De vzw “Les Câlineurs de Bébés” (De Babyknuffelaars) kan uitgeputte ouders ook even respijt geven.

Verpleegkundige expertise bieden en eetstoornissen aanpakken

Een team van gespecialiseerde verpleegkundigen volgt de specifieke behoeften van de opgenomen baby’s nauwlettend op. Om consistente zorgkwaliteit te bevorderen, beschikken ze over apparatuur van topkwaliteit voor centrale monitoring (apneu, malaise, hartritmestoornissen, enz.) en zelfs high-flow neuscanules (HFNC). Dankzij de grondige expertise van de verpleegkundigen met HFNC’s, bieden die canules meer ademcomfort, verdragen de kinderen ze beter en is continue toezicht mogelijk.

Voedingsproblemen zijn in stijgende lijn en vormen dan ook een van de belangrijkste aandachtspunten van de baby-eenheid. Eetmoeilijkheden en zuigstoornissen vereisen de tussenkomst van een gespecialiseerd team van kinderartsen, kinesisten, logopedisten en psychologen. Om gezinnen te kunnen begeleiden moeten eerst de oorzaken gekend zijn, voordat de weg naar opnieuw zelfstandig eten kan worden aangevat.

→ Meer informatie over de baby-eenheid

↓ Maak kennis met de baby-eenheid in dit filmpje (UKZKF) ↓

De jaarlijkse Wereldborstvoedingsweek richt in augustus de schijnwerpers op het belang van borstvoeding in maar liefst 170 landen. In België en Frankrijk moeten we iets langer wachten, tot in oktober. Dit jaar benadrukt de campagne dat borstvoeding prioritair moet blijven, ook nu het milieu en de klimaatverandering een grote impact hebben op de keuze om borstvoeding te geven en de mogelijkheden die daartoe bestaan. Born in Brussels grijpt de gelegenheid aan om de Geneva Infant Feeding Association (GIFA) onder de aandacht te brengen.

“Borstvoeding is de meest effectieve vorm van preventie om de overlevingskans en gezondheid van kinderen te verbeteren… Met betere borstvoedingspraktijken zouden jaarlijks meer dan een miljoen sterfgevallen onder kinderen jonger dan vijf jaar voorkomen kunnen worden”, aldus de Wereldgezondheidsorganisatie (WGO).

Duurzame ondersteuningssystemen opzetten

De eerste Wereldborstvoedingsweek werd in 1992 georganiseerd door de WABA (World Alliance for Breastfeeding Action). De campagne wordt ondersteund door de WGO en UNICEF en vindt dit jaar tussen 1 en 7 augustus in maar liefst 170 landen plaats. Bovendien stelt de WABA de actiefolder Prioritise Breastfeeding beschikbaar in verschillende talen. Deze editie draait om het milieu en de klimaatverandering. De wereldwijde campagne focust overigens al sinds 2016 op duurzame doelstellingen en het opzetten van duurzame systemen met actoren op verschillende niveaus. “Een borstvoedingsvriendelijke omgeving is niet alleen goed voor gezinnen, maar vermindert ook aanzienlijk de impact van kunstmatige voeding op het milieu.”

De GIFA beschermt, bevordert en ondersteunt borstvoeding

De GIFA is een Zwitserse ngo die in 1979 in Genève werd opgericht. Ze is lid van het International Baby Food Action Network (IBFAN) dat momenteel meer dan 270 groepen in niet minder dan 168 landen telt. De doelstelling van de GIFA is optimale voedingspraktijken voor zuigelingen en jonge kinderen beschermen, bevorderen en ondersteunen. Ze zet zich in voor een borstvoedingsvriendelijk beleid en tegen commerciële praktijken, in Zwitserland en de rest van de wereld. Net als de andere groepen in het IBFAN onderschrijft de GIFA deze zeven principes:

• Alle baby’s en jonge kinderen ter wereld hebben recht op de hoogst mogelijke gezondheidsstandaard.
• Gezinnen, en met name vrouwen en kinderen, hebben recht op toegang tot voldoende en voedzaam voedsel en voldoende en betaalbaar water.
• Vrouwen hebben het recht om borstvoeding te geven en om weloverwogen beslissingen te nemen over de voeding van hun baby en jonge kind.
• Vrouwen hebben recht op volledige ondersteuning bij het geven van borstvoeding gedurende twee jaar of langer en op exclusieve borstvoeding gedurende de eerste zes maanden.
• Iedereen heeft recht op toegang tot kwalitatief goede gezondheidszorg en informatie, vrij van commerciële invloeden.
• Zorgverleners en consumenten hebben recht op bescherming tegen commerciële invloeden die hun oordeel en beslissingen kunnen beïnvloeden.
• Mensen hebben het recht om zich in internationale solidariteit in te zetten voor verandering die de basisgezondheid beschermt, bevordert en ondersteunt.

“Borstvoeding geven is de meest natuurlijke manier om baby’s en jonge kinderen te voeden. Moedermelk helpt infectieziekten voorkomen en niet-overdraagbare ziekten bij zowel kinderen als moeders verminderen (hart- en vaatziekten, overgewicht en obesitas, diabetes en bepaalde kankers en allergieën).” Dat verduidelijkt de GIFA op haar website.

Het IBFAN

Het International Baby Food Action Network (IBFAN) bestaat sinds 1979. De GIFA, die in hetzelfde jaar is opgericht, was het eerste kantoor van het netwerk. Vandaag telt het bijna 300 groepen (of leden) die onafhankelijk en op maat van nationale behoeften werken. Alle groepen van het IBFAN letten erop belangenverstrengeling te voorkomen en hun onafhankelijkheid te bewaren.

↓ Korte video over de activiteiten van het IBFAN die in 2021 is vertoond tijdens de ceremonie ter gelegenheid van de veertigste verjaardag van de Internationale Code. ↓

De voordelen van borstvoeding

Moedermelk biedt veel voordelen voor baby’s: ze voorziet in al hun voedingsbehoeften tijdens de eerste zes levensmaanden en vult hun behoeften aan na de introductie van vast voedsel. Borstvoeding creëert ook een hechte band tussen moeder en kind, want huid-op-huidcontact bevordert de emotionele veiligheid van de baby. Je vindt meer informatie over dit thema op de website van Born in Brussels:

• Borstvoeding
• Van melk naar vast voedsel

Problemen met borstvoeding