Kan een ouder een zelf opgelopen trauma doorgeven aan een kind? Het is een onderwerp dat vragen oproept en veel (toekomstige) ouders, maar ook volwassenen in wording raakt. Volgens wetenschappers kunnen trauma’s daadwerkelijk worden doorgegeven via de genen, hoewel dit niet altijd gebeurt. Bovenop die eventuele genetische erfenis, die biologisch is van aard, komt er nog een nieuwe dimensie die de epigenetica heet.
In de baarmoeder heeft een foetus genen die afkomstig zijn van beide ouders. Het kan misschien vreemd lijken, maar in die genen zijn al trauma’s ingeprent die de ene of de andere ouder heeft meegemaakt. Die kunnen soms worden doorgegeven van de ene generatie op de andere of zelfs over meerdere generaties heen. Sommige gebeurtenissen hebben immers een aanzienlijke impact op onze psyche en beïnvloeden ook wat experts de uitlezing van onze genen noemen. Bij die genen is alles dus niet in steen gebeiteld: ze evolueren waarschijnlijk eerder in de loop van ons leven. Maar hoe leg je uit dat een kind de gevolgen kan ondervinden van een trauma dat het zelf niet heeft meegemaakt ?
Wat is epigenetica ?
Met 46 chromosomen en ongeveer vijfentwintigduizend genen is ons genetisch erfgoed – in tegenstelling tot wat we misschien denken – veranderlijk en beïnvloedbaar. Jonathan Weitzman, professor genetica aan de Université Paris Cité, legt het in een interview met Radio France uit als volgt: “Voorheen dachten we dat we gedoemd waren onze genetische erfenis te ondergaan, maar de epigenetica brengt hoop, omdat niets vastligt. Een tweeling heeft hetzelfde genoom, maar maakt niet altijd dezelfde successen of mislukkingen mee. De epigenetica maakt een fijne en mogelijk omkeerbare uitlezing mogelijk, en biologen vinden het erg interessant om te leren dat identiteiten niet vastliggen, maar beïnvloedbaar zijn en beïnvloed worden.” Er is dus een belangrijk verband te leggen tussen de genetica, die genen bestudeert, en de epigenetica, die genmodulatie bestudeert.
Trauma behandelen om risico’s te voorkomen
Een pasgeboren kind erft ontegensprekelijk de genen van beide ouders. Voor het kind geboren wordt, hebben de ouders gebeurtenissen meegemaakt die een positieve of negatieve invloed op hen kunnen hebben gehad. Wanneer een gebeurtenis een trauma wordt, slaat de betrokkene het op. Het trauma zal onvermijdelijk gevolgen hebben, in verschillende mate, afhankelijk van het individu, en kan vervolgens een impact hebben op de epigenetica van nakomelingen. In een interview met de krant Le Soir licht klinisch psycholoog en docent aan de Universiteit van Lotharingen Evelyne Josse haar standpunt over epigenetische modificaties toe: “Stel dat ik een traumatische gebeurtenis meemaak en daarna niet meteen de hulp vind die ik nodig heb en dus blijf lijden, dan is het waarschijnlijk dat ik epigenetische veranderingen onderga. Als ik vervolgens ooit moeder of vader word, is het mogelijk dat mijn kind dit erft, met alle gevolgen van dien voor zijn geestelijke gezondheid. Let wel, het is maar een mogelijkheid, want ik draag slechts de helft van het genetisch materiaal aan wanneer het kind wordt verwekt”. In dat verband wijzen wetenschappers erop dat zowel de vader als de moeder kan bijdragen aan risico’s in verband met het doorgeven van trauma’s.
De omgevingsimpact, een onontkoombaar gegeven
Naast ons genetisch erfgoed (ons DNA) is er de omgeving waarin we opgroeien, die onvermijdelijk een invloed op ons uitoefent en gevolgen heeft voor onze genen. Om zo weinig mogelijk kans te hebben dat je genen doorgeeft die verstorend werken of die trauma’s in zich dragen, lijkt het nodig goed te zorgen voor jezelf en voor je geestelijke gezondheid. Dat is makkelijker gezegd dan gedaan als mensen niet altijd op de hoogte zijn van risico’s of van hun eigen onbehagen. “Het probleem is dat we niet alles onder controle kunnen hebben, zeker niet als het over de omgeving gaat. Natuurlijk kunnen we proberen om een bepaalde levensstijl te hanteren, zoals beter eten, maar we hangen ook af van onze plaats in de maatschappij en onze sociale en economische status. Het lijkt me dus dat we een gedeelde verantwoordelijkheid hebben bij deze netelige kwestie van hoe de omgeving de epigenetica kan beïnvloeden en hoe onze genexpressie dus verloopt“, verklaart Francesca Merlin, doctor in de wijsbegeerte en onderzoeker bij het CRCN in Parijs, aan Radio France.
Een verantwoordelijke ouder worden
Als je een kind wilt, is er niets beter dan je kroost in de best mogelijke omstandigheden te kunnen verwelkomen. Natuurlijk moet iedereen zaaien naar de zak, en als je steun kunt krijgen van familie of goede vrienden, kan dat alleen maar goed zijn voor je kind en jezelf. Elke ouder doet dingen op zijn of haar manier en het belangrijkste lijkt te zijn om hun kind zich goed te zien ontwikkelen met respect voor de eigen grenzen. Het is zaak je best te doen, rekening houdend met je omgeving, je bewust te zijn van je gezondheidstoestand, goede leefgewoonten aan te nemen en ziekten te vermijden, om uiteindelijk het risico op negatieve gevolgen door je mogelijk overdraagbare genen te beperken. Tot slot moeten we erop toezien dat we ons zielenleed en trauma’s helen om eventuele epigenetische gevolgen voor toekomstige generaties te vermijden.
Tekst : Samuel Walheer
